Tablet Hurdaları : Mobil teknolojilerin yaygınlaşmasıyla birlikte tablet bilgisayarlar, hem bireysel hem de kurumsal kullanımda önemli bir yer edinmiştir. Ancak teknolojik yeniliklerin hızla ilerlemesi, bu cihazların ömürlerini kısaltmakta ve “elektronik atık” yani e-atık miktarını her geçen yıl arttırmaktadır. Kullanım dışı kalan tabletler, uygun geri dönüşüm yöntemleriyle hem çevreye olan zararlı etkiler azaltılabilir hem de değerli materyaller yeniden ekonomiye kazandırılabilir.
Tablet Bileşenleri: Hangi Malzemelerden Oluşur?
Tablet bilgisayarlar çeşitli elektronik ve fiziksel bileşenlerden oluşmaktadır. Bu bileşenlerin her biri farklı geri dönüşüm potansiyeli ve tehlikesi barındırır:
a. Ekran Panelleri
- LCD veya LED tabanlı ekranlar
- Işık kaynağında cıva içerebilir
- Plastik, cam ve şeffaf iletken film (ITO)
b. Anakart (Mainboard)
- Bakır, altın, gümüş gibi kıymetli metaller
- Çeşitli entegre devreler (IC), kondansatörler, dirençler
c. Batarya
- Lityum-polimer veya lityum-iyon piller
- Aşırı ısıya ve delinmeye duyarlı
- Tehlikeli atık kategorisinde
d. İşlemci ve Hafıza
- ARM tabanlı çipler
- Flash hafıza birimleri (eMMC, NAND)
- Veri gizliliği riski
e. Kamera, Mikrofon ve Hoparlör
- Nadir metaller
- Minyatür devreler
f. Kasa ve Dış Yapı
- Alüminyum, magnezyum, plastik (ABS, polikarbonat)
Tablet Hurdalarının Çevresel Etkileri
Tablet Hurdaları nın doğru şekilde geri dönüşüme gönderilmemesi halinde oluşabilecek başlıca sorunlar:
a. Toprak ve Su Kirliliği
- Lityum, nikel ve kurşun yer altı su kaynaklarına sızabilir.
b. Hava Kirliliği
- Yanlış imha yöntemleri (yakma) sonucunda zehirli gazlar salınabilir.
c. Kaynak Kaybı
- Yeniden işlenebilecek kıymetli metallerin kaybı
d. Enerji Tüketimi
- Yeni materyal üretimi geri kazanıma oranla daha fazla enerji tüketir.
Geri Dönüşüm Süreci: Adım Adım Tabletlerin Yolculuğu
a. Toplama
- Türkiye’de lisanslı toplama merkezleri ve elektronik atık geri dönüşümü tesisleri Tablet Hurdaları geri alım hizmeti sunmaktadır.
b. Veri Temizleme ve Sökme
- Kışisel verilerin silinmesi
- Elle veya makine ile sökülme
c. Tehlikeli Bileşenlerin Ayrılması
- Batarya, ekran ve anakart ayrılır
- Tehlikeli bileşenler özel olarak işlenmelidir
d. Parçalama ve Ayırma
- Mekanik ve manyetik ayırıcılarla plastik, metal ve devreler ayrılır
e. Metal Geri Kazanımı
- Pirometalurjik ve hidrometalurjik yöntemler
- Altın, bakır, nikel, gümüş gibi metaller çıkarılır
f. Plastik Geri Dönüşümü
- ABS ve polikarbonat ayrılarak yeni ürünlerde kullanılabilir
Ekonomik Faydalar
a. Yerli Sanayiye Katkı
- Yerli elektronik sanayi kıymetli metallere daha uygun maliyetle erişebilir
b. İstihdam Artışı
- Geri dönüşüm tesisleri yeni iş alanları yaratır
c. Kaynak Koruma
- Doğal kaynakların tükenmesi yavaşlatılır
d. Ekonomik Girdiler
- Geri kazanılan metaller yüksek piyasa değerine sahiptir
Sosyal ve Bireysel Sorumluluk
Bireyler:
- Kullanmılmaz hale gelen Tablet Hurdaları nı çöpe atmak yerine geri dönüşüme götürmelidir
- Veri temizliği yapmalıdır
Kurumlar:
- Toplu alım ve imha politikaları geliştirmelidir
- Personeli bilinçlendirmelidir
Üreticiler:
- “Al geri getir” kampanyaları ile sorumluluk alabilir
- Süredülebilir tasarıma yönelmelidir
Yasal Mevzuat ve Politikalar
Türkiye’de Durum:
- Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından EEE (Elektrikli ve Elektronik Eşya) Atıkları Yönetmeliği uygulanmaktadır
- Tablet Hurdaları AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya) kapsamındadır
- Lisanslı geri dönüşüm firmaları faaliyet göstermektedir
Avrupa Birliği Uygulamaları:
- WEEE Direktifi (Waste Electrical and Electronic Equipment Directive)
- EEE üreticilerine “genişletilmiş üretici sorumluluğu” getirilmiştir
Süredülebilirlik Perspektifi
a. Geri Dönüşüm Dostu Tasarım
- Kolay sökülebilir parçalar
- Modüler sistemler
b. Uzun Ömürlü Ürünler
- Yazılım desteğinin uzatılması
- Onarılabilirlik
c. Tüketici Eğitimi
- Geri dönüşüm konusunda kamu spotları
- Okullarda bilinçlendirme programları
Gelecek Öngörüleri
- Yapay zeka destekli ayrıştırma sistemleri
- Otomatik robotik sökme teknolojileri
- Blockchain ile atık izleme
Tablet hurdaları nın doğru bir geri dönüşüm süreciyle ekonomiye kazandırılması; sadece çevresel zararları azaltmakla kalmaz, aynı zamanda ekonomik ve toplumsal faydalar da sağlar. Tüm paydaşların ortak sorumluluğu ile geri dönüşüm oranları arttırılabilir ve süredülebilir bir dijital dünya inşa edilebilir.